नेपालका भीडभाड भएका शहरहरू जहाँ हरेक कुनामा साना–साना व्यवसायहरू देखिन्छन् र अस्ट्रेलियाका शहरहरू जहाँ ठूलो मात्रामा सीमित पसलहरू छन्, यस्ता भिन्नता देख्दा हामी सोच्न सक्छौं — आखिर किन अस्ट्रेलिया विकसित देश हो भने नेपाल विकासोन्मुख? दुबै देशमा जनसंख्या र बजारको फरक अवस्था के हो? यी कुराहरू बुझ्नका लागि हामीले धेरै आयामहरूमा चर्चा गर्नुपर्ने हुन्छ।
भीडभाड र साना व्यवसाय: नेपालका बजार
नेपालका शहरहरू विशेष गरेर काठमाडौं, पोखरा, भरतपुर जस्ता शहरहरू निकै भीडभाड छन्। यहाँ जताततै साना पसल, चिया पसल, मोबाइल रिफ्युलिङ पसल, लुगा स–साना व्यापारीहरू छन्। एउटा गलीमा १० भन्दा बढी पसल पाउन सकिन्छ। साना व्यवसायहरूले थुप्रै मानिसलाई रोजगारी दिन्छन्। तर यी व्यवसायहरू प्रायः पारिवारिक वा साना स्तरका हुन्छन्। उदाहरणको लागि, काठमाडौंको भोटाहिटी, इन्द्रचोक, नयाँ बजार क्षेत्रहरूमा विभिन्न साना साना पसलहरू छन् जहाँ ग्राहकहरू दैनिक उपभोग्य वस्तु किन्छन्।
तर, यी साना व्यवसायहरूको समन्वय र व्यवस्थित योजना नहुँदा, सडकमा अव्यवस्था बढ्छ। यातायात जाम, ढिलाइ, र सेवा स्तरमा कमी आउँछ। धेरै पसलहरूले प्रतिस्पर्धा गर्दा मूल्य नियन्त्रण गाह्रो हुन्छ र व्यवसायिक प्रविधिको कमीका कारण विस्तार र समृद्धिमा बाधा पुग्छ।
अस्ट्रेलियाको व्यवस्थित बजार र कम पसल
अस्ट्रेलियामा भने सहरहरूमा साना पसलहरू त सीमित छन्, तर ठूलो स्तरमा व्यवस्थित शपिङ सेन्टर, सुपरमार्केट र ब्राण्डेड पसलहरू छन्। उदाहरणका लागि, सिड्नी वा मेलबर्नमा ‘Westfield’ जस्ता विशाल शपिङ सेन्टरहरू छन् जहाँ सबै किसिमका सामानहरू एकै स्थानमा उपलब्ध हुन्छन्। यहाँ एउटा सुपरमार्केटमा हजारौं सामानहरू सजिलै पाइन्छन्, र ग्राहकलाई सामान खोज्न सजिलो हुन्छ।
यसले बजारलाई व्यवस्थित बनाउँछ, यातायात सहज हुन्छ र व्यवसायले ठूलो उत्पादनशक्ति र सेवा गुणस्तर कायम गर्न सक्छ। साथै, अस्ट्रेलियाका साना व्यवसायहरूलाई शपिङ सेन्टरहरूले सहकार्यका लागि स्थान दिन्छन् जसले उनीहरूलाई व्यापक ग्राहकसम्म पुग्न मद्दत गर्दछ।
विकासमा अन्तर किन?
१. संरचनात्मक योजना र पूर्वाधार
अस्ट्रेलियाले आफ्नो शहर र बजार व्यवस्थापनमा लामो समयदेखि ठूलो लगानी गरेको छ। सडक, यातायात, बिजुली, इन्टरनेट जस्ता पूर्वाधारहरू दिगो र गुणस्तरीय छन्। उदाहरणका लागि, मेलबर्नको ‘City Loop’ ट्रेन प्रणाली र ‘Myki’ स्मार्ट कार्डले सार्वजनिक यातायातलाई सहज बनाएको छ।
नेपालमा भने पूर्वाधार कमजोर छ। सडक सञ्जाल अव्यवस्थित, ट्राफिक जाम र विजुली संकट प्रायः हुन्छ। उदाहरणका लागि, काठमाडौंको बालाजु क्षेत्रका व्यवसायहरूमा बिजुलीको अनियमितता र सडक अवरुद्ध हुने समस्याले व्यापारमा असर पुर्याउँछ।
२. प्रविधि र व्यवस्थापनमा फरक
अस्ट्रेलियाका व्यवसायहरूमा प्रविधिको व्यापक प्रयोग छ। स्वचालित क्यासियर, अनलाइन अर्डरिङ र वितरण प्रणालीले ग्राहक अनुभव सुधार गरेको छ। साना व्यवसायहरू पनि डिजिटल मार्केटिङ र अनलाइन भुक्तानी प्रयोग गर्छन्।
नेपालमा भने धेरै व्यवसाय अझै पारम्परिक तरिकाले सञ्चालन हुन्छन्। डिजिटल भुक्तानीको पहुँच कम छ र व्यवसाय विस्तारमा कठिनाइ छ। उदाहरणका लागि, काठमाडौंको बजारमा मोबाइल भुक्तानी गर्दै गर्दा प्रायः नेटवर्क समस्या आउँछ जसले ग्राहक असन्तुष्ट बनाउँछ।
३. शिक्षा र दक्ष जनशक्ति
अस्ट्रेलियामा उच्च शिक्षित जनशक्ति व्यवसायमा लाग्छन्। तिनले नयाँ सोच, व्यवस्थापन र प्रविधि अपनाउँछन्। नेपालमा भने शिक्षा प्रणाली अझै सुधारको प्रक्रियामा छ। दक्ष जनशक्तिको अभावले व्यवसायलाई प्रवर्धन र प्रतिस्पर्धामा बाधा पुर्याउँछ।
४. वित्तीय प्रणाली र लगानी
अस्ट्रेलियामा बैंक र वित्तीय संस्थाहरू व्यवस्थित छन् जसले साना व्यवसायलाई सजिलो ऋण सुविधा दिन्छ। यसले व्यवसाय विस्तार र नवप्रवर्तनमा मद्दत गर्छ। नेपालमा भने बैंकिङ प्रणालीमा कठिनाइ छ। साना व्यवसायहरूलाई ऋण उपलब्ध गराउन धेरै प्रक्रिया र ब्याजदर उच्च हुन्छ।
प्रभावशाली उदाहरणहरू
-
नेपालको चिया पसल व्यवसाय: काठमाडौंका विभिन्न स्थानहरूमा साना चिया पसलहरू छन्। यी व्यवसायले स्थानीय स्तरमा रोजगारी दिन्छन् तर ती व्यवसायहरूमा प्रतिस्पर्धा अत्यधिक छ र मार्केटिङ वा प्रविधिको अभावले विस्तार गर्न गाह्रो हुन्छ।
-
अस्ट्रेलियाको ‘Coles’ सुपरमार्केट: Coles जस्ता ठूलो सुपरमार्केटहरूले सम्पूर्ण क्याम्पस र उपत्यकालाई सेवा दिन्छन्। तिनीहरूले आपूर्तिकर्तासँग सहकार्य गरी सबै वस्तुहरू उचित मूल्यमा उपलब्ध गराउँछन् र ग्राहकलाई सुविधा दिन्छन्।
-
नेपालको मोबाइल रिफ्युलिङ पसलहरू: साना साना मोबाइल रिफ्युलिङ पसलहरू शहरभरि छन्, तर तिनको व्यवस्थापन असंरचित छ। ग्राहकले बारम्बार ‘नेटवर्क समस्या’ वा ‘रिचार्जमा छुट नपाउनु’ जस्ता समस्या भोग्छन्।
-
अस्ट्रेलियाको डिजिटल भुक्तानी प्रणाली: अस्ट्रेलियामा साना क्याफे र पसलहरूले ‘Apple Pay’, ‘Google Pay’ जस्ता डिजिटल भुक्तानी सहज रूपमा स्वीकार्छन्, जसले ग्राहकलाई सहजता र व्यवसायलाई छिटो कारोबार गर्न मद्दत गर्दछ।
नेपालले के सिक्न सक्छ?
-
शहर योजना र पूर्वाधार सुधार: व्यवस्थित सडक, बिजुली र यातायात व्यवस्थापनले व्यवसायलाई सहज बनाउँछ।
-
प्रविधिको उपयोग र डिजिटलकरण: साना व्यवसायहरूलाई अनलाइन भुक्तानी, डिजिटल मार्केटिङ र डाटा व्यवस्थापनमा लगानी गर्न प्रोत्साहित गर्नुपर्छ।
-
शिक्षा र तालिम: दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्न व्यावसायिक शिक्षा र तालिममा जोड दिनुपर्छ।
-
वित्तीय पहुँच सुधार: साना व्यवसायहरूलाई सजिलो ऋण र वित्तीय सेवा दिन बैंक र वित्तीय संस्थाहरूलाई सक्षम बनाउनुपर्छ।
निष्कर्ष
नेपालका भीडभाड भएका साना व्यवसायहरू देशको आर्थिक आधार हुन्। तर तिनीहरूलाई व्यवस्थित, प्रविधिमैत्री र सक्षम बनाउनु आवश्यक छ। अस्ट्रेलियाको विकसित अर्थतन्त्रले देखाउँछ कि व्यवस्थित बजार संरचना, प्रविधिको उपयोग, दक्ष जनशक्ति र राम्रो पूर्वाधार विकासमा मुख्य भूमिका खेल्छन्।
नेपालले यी पक्षहरू सुधार्दा आफ्नो विकासलाई छिटो गति दिन सक्छ। यसका लागि सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समाजबीच समन्वय आवश्यक छ। सफल व्यवसायहरू निर्माण गर्न डिजिटल प्रविधि अपनाउने, बजार व्यवस्थापन गर्ने र लगानीलाई प्रोत्साहित गर्ने दिशा खुल्ला राख्नुपर्छ।
नेपालका व्यापारी र नीति निर्माता सबै मिलेर यस्तो वातावरण सिर्जना गर्न सक्ने विश्वासका साथ — सफल र समृद्ध नेपाल हाम्रो साझा सपना हो।
के यो ब्लग तपाईंलाई मन प¥यो? थप उदाहरण वा कुनै विषयमा विस्तार चाहनुहुन्छ भने भन्नुहोस्।
